gal al vin un còp èra

 Un remembre vièlh....

L'òme bufèt en dintrant dins lo membre. Ensagèt de s' esclarcir la votz. Ieu jogava a las bilhas entre l'aiguièra e la pòrta de la cambra. Mas las bilhas s' escapavan. La maire me cridava de jogar pas dins la cosina. Mas m'enebissiá de jogar defòra ambe los autres . 

Los ausissiai cridar los autres que s' agradavan de sautar dins las sompas del costat de la gara , o del caireforc de las tres colors . Maire s'eissuguèt lo front per causa de la calor que dardalhava de la bugadièra que bolhissiá dempuèi uèch oras del matin, sus la cosinièra de fonda . Renegava aprèp lo temps :

• consí fará per secar,
  
  
  
  la bugada ambe la plovina?
  

L'òme se sonava Renat . Estatjava pròcha de la sorga de l' Avairon. Un fotral d'òme espatlut ambe de patasses d' estrangolaires.

Maire se revirèt.

• aquò's tu Renat!

Que se coneissián. Vertat que lo tipe èra vengut qualques còps manjar a l'ostal , ambe la seuna femna redonda que portava de contunh de faudals mirgalhat de flors . Venián quora lo paire èra encara viu.

Mas fasiá mai de siès meses que s' èrem pas vistes . Dempuèi aquel dimenge de davalada que lo remembre me donarà per totjorn lo vomit .

Èra mòrt un dimenge, a doas oras de la vesprada, lo paire , al mes d'octobre 1961 a quaranta e uns ans , al cap d'un patiràs de cinc ans que sentiguèt las fòrças , lo buf lo fugir e li levar , a el que tant aimava la vida , sa calor , son espèr e son biais inchalhent .

Se coneissián e s' estimavan lo Renat e lo papa . Aquò's lo meu paire que l'avia fach dintrat a la SNCF, dins la còla de las cateneras. Un paisan que sàvia melhor manejar la pigassa que la lima.

L'òme pausèt un paquet pesuc sus la taula.

• ten Riqueta que t'avias prometèt un gal vièlh ....
• oc mas que caliá pas....
• que si .....me fa plaser ...

Ieu m'estirèt sul ponde per recaptar un bolard jos lo bufet. Renat sabiá pas que la miá maire n'avia un brave sadol de cosinar. Un jorn , après la mòrt del papa , m'avia dich soscaira _ « e ben per la cosina veirem... vau pas passar la vida a far de la cosina » . Maire soscava , somiava d'una autra vida.

Un jorn me tombèt sus l'esquina , sus l'egoïsme dels òmes. I compreniái pas ren . s' encapriçèt per me dire :

• ton paire nos a daissat tombar .... Òc es plan tranquil el , a l'ora d'ara...
• mas qu'es mòrt lo paure , respondèri en plorant.

Maman me respondèt que de plorar cambiava ren. Te cal t'amadurar. Arrestar de jogar l'enfant. Te cal venir mascle. Ieu poiriái pas totjorn te donar la tetada. Fin finala diguèt que nos caldriá partir, a la vila , a Milhau ont se pòt trobar de trabalh . Qu'i aviá ren per se ganhar la vida dins aquel trauc de misèria. E d'un biais qu'èra pas una vida . Qu' òmes coma femnas , del vilatge , avian pas qu'una cervèla rafida, estequida, coma las dels aucèls, a fòrça de viure entre lo bronziment de las moscas que tetan las fedas , los presics dels ritons , entre los discorsses sens fin dels cuols roges e dels cuols blancs.

Un autre jorn me cridèt:

• ton paire èra alcolic ... Aquò's la vertat tota nuda! Òc! Tota la paga i passava al cafè . O sabiás pas? Innocent va. Segur que te rendiás pas compte. Mas de que farai de tu, siás tròp jove , tròp penèc.

S'acabava totjorn parièr. Corriái me clavar dins lo cambron lo cap jos la flaçada.

S' aimavan fòrça l 'Enric e l' Enriqueta a la debuta. Mas la fortuna los aimavan pas. E la malautiá lor tombèt dessús , sus la maman d'en primièr que li trauquèt al ventre , e sul paire aprèp que li crebèt lo còr.

Una istòria tan comuna pels paures, una istòria de misèria, de malautiá e de foliá. Maman parlava sola . Ausissiá dels votz . E dins Avairon perdona pas : i a pas qu'unas femnas que podián ausir de votz e se sonavan Joana d'Arc , Bernadette Soubirous , e Teresa de Lisieux , las autras èran pas que de cabordas. Li faguèron d'electrochocs.

Papa tenguèt còp un briu. Voliá pas dintrar dins aquela tièra dels malauts , dels pissas frechs que se planhon de longa. Se trufèt del mètge que li anoncièt un buf al còr . Galegèt fòrça sus lo buf del còr. Mantuns còps se sarrava de la maire per li dire :

• ai lo còr que bufa per tu....

Mas la maire èra pas sovent de passa, a rire :

• veses plan qu'ai de trabalh....

Tot aquò èra acabat , plan acabat. L'ora èra venguda de far lo compte de l'argent e de la moneda.

Lo Renat fintava la maire. Notèt la susor jos las aissèlas e sul front . Lo boton que faltava al nivèl de las tetas e daissava veire lo plec de las popas . Mas la maire susprenguèt l ' agach porcassier . Blanquegèt de ràbia.

• lo podètz tornar prendre lo pol. Aicí cresi plan que farem sens pol....E de vielh encara mens.

Renat vergonhós mormolhèt:

• excusa Riqueta mas i a pas d'otratge.... Vòli ren de mal. Soi pas insolent ni malvolent.

La maire s' apasimèt un pauc e finiguèt per tornar trobar un traça de sorire mentre que l'autre se sarrava de la pòrta .

Finiguèt per dire coma per se desencusar de s' èstre enrabiada:

• va Renat excusa me,  mas ... Soi cansada . I a tant de patiràs per una veusa. Aquò's l' Enric que se trachava de tot.... Ai pas gaire cutar de la nuèch. Soi aissa per un ren e cansada ....

Lo Renat se revirèt sul pas e s' enganèt completament :

• compreni plan . Aguèsses besonh de quicòm auràs pas que de me cridar! Per los papièrs coma la lenha o las reparacions... Pòts comptar sus ieu.

Puèi prenguèt son alenada e se deslarguèt ...

Qu' aital la maire aprenguèt la rason plonda de la visita...

Enaucèt lo berret sul cap d'un còp del det gròs a l'endrech del plec. Risolegèt ambe necitge .

La bèla sorre es veuse dempuèi tres ans ... Tornèt trobada la libertat... L'òme vegèt pas la maire ussejar.. Contunhèt ... Sabem plan las leis de la natura... L'òme es esclau de la natura, tan coma la femna. La bèla sòrre poguèt pas encapar de dormir tota sola . Qu'es pas possible per una femna maridada dempuèi mai de vint ans.... A besonh d'un òme...

Puèi polsèt un pauc e prenguèt de vam:

• alara , se vòls ieu poiriái t'acontentar quora volràs sens que degun o sàpia pas jamai.... Sufirà de ma far un signe al mercat per exemple.....

Ieu comprenguèri pas per qué la maire tornèt blaimar . De mon sicut l'amic de papa prepausava d'ajuda e ela èra pas contenta.....

Quicòm m'escapèt quant vegèri lo gal traversar la rota e se pausar al ras d'una bosa, e lo Renat partir en sautilhejant roge coma la cresta del pol que daissèt enrè.

Maire dessarrèt pas las dents. Ieu me tenguèri tranquil . Sabiái çò que mon cèl riscava d' anivolar subte.

Puèi Maman cridèt . Totes de pòrcs.... Totes de cacibralha.

Mas la calomnia s' arrestèt pas aquí . Crenhant las paraulas d' Enriqueta , l'òme contèt a votz bassa, al cafè , a l'ora de la belòta , qu'èra pas de creire , que d'unas femnas son estonantas, coma per exemple la veusa de l' Enric, qual l' auriá cregut ? Del seu amic Enric! Òc la quiti Riqueta l'oblidava lèu , que li avia comandar un gal , a el, que se mesfisava pas e que li avia dubèrta la pòrta mitat nuda jos la blòda a flors ròsas e blavas.... E qu'avia mandat a l'orfanèl d'anar jogar defòra... Mas qu'el lo Renat ,s'èra quilhat contra ela, quand avia compres çò qu'esperava aquela salòpa , qu'auriá plan meritat lo carpan pel morre , mas que li avia cridat sa vergonha, son defèci en respècte de la memòria del paure Enric....