Colonisacion

La colonisacion-

A Gide (viatge al Congo)

Etapa de 25 quilomèstres (coma la d’ièr mas, partits a 5 oras e mièja , i arrivarem pas qu’ a una ora, en seguida d’un arrèst perlongat sus la rota. Dempuèi Bosoum los « tipoyeurs » cantan pas mai. Los aubres de la savana s’espaçèjan ; e même daissan completament la plaça a de grands espandis descubèrts . E se vei pas pus qu’aubricèls tant nauts que nòstres aubres fruchièrs, mas d’aubres bèls tant nauts que los mai nauts de l’Euròpa , sens atenjer la talha dels gigants del grand bòsc.

Voldriai plan veire aquelas pradas amplas a la prima, quand las erbas son un pauc tròp nautas e d’un vèrd tendre ; mas dobti , oc, benlèu, dessus de l’èrba novèla ne demòra pas l’embarràs òrre de las palhas , que non posca negrejar sens los consumir lo brasal. D’espandis immenses cremats ; desolacion mai tarrible , mai fòrta que la de cap d’invern. Los aubres son pas pus despuèlhats, mas totas las fuèlhas prenguèron una color monotòna bronzada que fa ambe lo negre del sòl , sos lo dardal del solèlh , una implacabla armonia. Sembla que sus aquel sòl calcinat , cap de vida non odrà pas jamai tornar pareisser, e lo vèrd fòrça tendre del pelenc que grèlha entre las palhas negras, jà tres jorns aprèp lo brandal, pareis gaireben una falsa nòta. Òm diriá un confident curios que compròmet l’efach del drame en liurant tròp lèu un secrèt capable de rassegurar un espectator espaurugat.

Cò que nos atardivèt , aquò’s la rescontre, una ora aprèp l’alba , d’una còla de presonièrs menats per lo « capita » d’un vilatge vesin. Eran onze , la còrda al còl- una còrda que n’èra de fach qu’una cordeleta , que los teniàn totes ligats. Lor aspect èra tant miseros que lo còr se sarrava de pietat de los veire. Cadun portava una carga de maniòc sus la tèsta , pesuga vertadièrament, mas pas excessiuva per un òme en bona santat ; mas pareissan a pron pena en estat de se portar elses meteis. Un sol d’entre elses non portava ren , un pichon de dètz a dotze ans , afrosament magre , arendut de misèra , de june e de lassièra ; e que per moments tremolava de totes sos membres , e la pèl de son ventre èra bolegada de frenadis spasmodics. Lo dessus de son cap èra coma pelat , lo cuèr pelsut remplaçat , per tròçes per aquestas menas de pèls que se generan sus las blassaduras o sus las susfacias que foguèron escaudadas. Semblava incapable a jamai de sorire . E totes sos companhs de misèra , al rèste , èran tant lamentables qu’a pron pena s’i vesiá dins sos uèlhs una lusor d’inteligençia . Tot en questionant lo « capita » , vojèm entre las mans de l’enfant lo contengut de la biaça , ont se trobava pas , per malastre que tres boçins de pan secaros.

Dins l’assegurança d’arribar lèu a l’etapa , avem daissat partir los portaires dabant , sens nos estre servat de que minjar en camin. L’enfant devòrèt aquestes crostons tal una bèstia , sens un mot , sens un quiti agach de reconeissença . Sos companhons , estant mens aflaquits , pareissavan tant atalentat qu’el. D’aprèp los questionaments que lor faguèrem, semblèt qu’ajan pas cap minjat dempuèi un cinquenat de jorns. Aquò’son , segon la dicha del capita , d’escapats que viviàn dempuèi tres mèses dins la brossa , ont los imagini coma bestias percaçadas.

Mas las dichas son contradictòris e qu’en seguida questionem Kote , lo cap del vilatge vesin que donèt l’òrdre de los trapar , puèi, al ser , ambe los del vilatge d’onte vengan e ont campem per la nuèch, òm solfina que partiscan dins la brossa per gardar las fedas que, dins lo vilatge tombaban malautas o , per fugir lo missant sòrt qu’avian fach perir mantunes de sos enfants, o per fugir , de « far des sacas a arachidas , comandats pel capmèstre , per l’administracion, o tot simplament condemnat per insubordinacion e renèc de trabalhar a las culturas. (De notar qu’aquelas , dins lo vilatge vesin son plan polidas tant coma ne’n aviam pas vistas, fa bel briu ).

Ausissem dire que s’èran establits dins la brossa onte avian creat un vilatge. Segon els, aurián estat maltractas violament per lo cap Kote , e per lo monde de son vilatge , qu’ aprèp de los aver estacats a de pals , los aurián cubèrts d’escobilhas. Qu’es malaisit de ren coneisser , de ren comprendre. E même , cal plan avodar , la magror d’aquestes monde , lor miseria aparenta , non nos pareissian mai diferentas de la dels estajants dels vilatges que traversem. Ren de mai miserabla que las baraquas onte vivon , amolonats , mesclats (un ne’n conten onze un autra tretze). Pas un sorire , pas cap de salut quand passem. . A ! que sem aluenhats de la dintrada tiomfala de Nola !... E auriai jà degut parlar de l’operacion junta dont nos parlava Morel , que començava la velha de nòstre partença de Bosoum- per quala Morel envejava cinq milicians (cadun ambe vingt cinq cartochas , e òrdre de tirar pas qu’en cas de besonh) que devian retrobar en un punt previst, d’autres milicians menats per tres administrators . Las quatre columnas , en marchant l’una vers l’autra, podián pas daissar escapar d’unes insomès ireductibles que , viudant , a l’òrle de quatre subdivisions vesinas , cada còp que l’administrator de l’una los perseguissiá – tot aquò dempuèi un brave moment, e dusca’l jorn o lo Governador Lamblin arrestèt de metre fin a n’aquela resistençia . Caliá veire dins aquel convòi d’aqueste matin , la resulta dels òrdres donats ?

A Gide Viatge al Congo

( visca la francofònia , que l'Africa n'es l'avenir)