mort del paire seguida de la novèla

Benastrucs los que son jamai partits endacòm mai, los que vivon lor libertat, egalitat, frairetat dins lor ròdol, vist que se creson  estajants de França : un  pais de quimèra .

Mas ame la mòrt del paire , me trempèri dins un autre banh tot plen de la realitat crusèla , aviái pas encara compres cossí lo vilatge me mancariá un jorn.

Un matin daissas lo pais, te' n vas e te despuèlhas , d'una pèl que tròbas ridicula , qu'es pas cap a la teuna talha, la prautís sens pietat la pèl del vèrm que t'a vista fòrçir, espetar fins a venir un òme . Fins ara t'agradava la pel de canilha estrecha que te plegava dins sa musica dolça , sas paraulas occitanas , que t 'aparava de la vilenia del monde , un monde d'amistat, de calor , que te fasiá coma un mantèl de remembres , que totas los amics e la familha i avia escalprat son nom, quitament son escais nom, coma òm fa ame los que devon se portar un gip après una fractura d'un braç, d'una camba, levat qu'èran escrichas dins ta cervèla las paginas meravilhosas de l'enfància . E tu d'un còp totas aquelas signaturas sus la pèl te semblan estequidas al moment de dintrar dins lo monde , que t'imagenas de dintrar dins un monde , coma o fariá Scarlett O Hara dins «Tant Ne pòrta lo Vent». Un imaja falord de dintrada dins lo monde, alara que fas pas que cabuçar al mitan d'un jòc de quilhas , o degun t'espèra, quand es pas un jòc de chaplas ont vas daissar qualques plumas e qualques espèrs e que sap pas, fin finala, que sias pas mai que la sal de la tèrra  .

Mentre que  los occitans «vertadièrs», los que son pas jamai sortits de sa tuta , pòdon contunhar de somiar la republica dels dreches dels òmes e de se batre per l'ensenhament del francés blau.

D'èsser partit , me trobavi subte tal un pofre revirat coma un gant, sul cai. Compreniái pas çò que se disiá , los mots e los gèstes .

En fàcia de l'ostal de la menina i avia un fòrta bòria coma se'n vei pas dins lo miègjorn , un pages rei mèstre, de dos cents ectars e des bastiments ceuclats per de parets de bricas de dos mèstres d'enauçada . Parlavan pas aquel monde . Vivián dins lor fortalesa. Aicí la tèrra te donava mai de cent quintals a l'ectar de bledaravas sucrièiras , tant que lo demai qu'èra en blat . Logavan de monde per sarclar las bledas , imagina : de regas de cinc cents mèstres longas .

Quora passavan las segairas mecanicas , me rapèli que nos metián totes a l'entorn del carrat que la maquina entornava, ambe un drelh a la man , per assucar las lèbres , los conilhs , los perdigals qu'anisavan, que s' acantonavan e que se cresián escapar al progrès . Nosaus risiam: que son bèstias de demorar aital e d'anar tot drech a la mòrt segura . D'unes demoravan fins a se far copar la tèsta, o l'ala , o las patas , d'autres de se rescondre contra una turra , que sufisiá de se baissar per los trapar, jos las alas ,per l'esquina,  tremolantas , presas per la paur, mentre que lo carrat de blat s'apichonava e los ensarrava de mai en mai, coma un laç .

Los òmes fan aital. Espèran totjorn que lo borrèl los daissarà viure , mentre qu'afusta sa mèla , sa guilhotina , o qu'una barcassa espèra sa cargason umana , o qu'un forn escupís sa tuba negra de carn umana. 

E ieu, que fau de mai ?

Lo pages tenián encara una vintenat de vacas , mas èra pas question de li crompar de lach coma a Severac.

De tot biais aguèri pas gaire lo léser de descubrir mai lo pais e sa riquesa.

A cinc oras soi partit ame lo Marcial , vitra dubèrta devèrs la Somme per mon primièr talh de manòbra gipièr. Menava la R 8 a tota «bringa» . Condusissiá d'una man. Cap de cenchas per t'emmerdar . Cap de gendarma  a prima alba  . I anàvem a fons. Al cèl cap de nívols , sus la rotas largas e mantuns camions que rotlavan a tota "blenda" . L'aire èra tebés . Marcial cantava sa cançon valenciana . Me remembri que sèm passats davant una palancada d'usinas, las gigantas de Palmoliva , e d'autras encara sarradas l'una contra l'autra , que fumavan , que tornavan nuèch e jorn. N'i avia tot una tropelada qu'abroavan lo canal del Nòrd.

De trens siblavan en passant al nivèls sus de vias doblas, o triplas , a cent vint quilomètres ora. Anavan tan lèu que las veituras meteis los trens de marchandisas ...Marcial los fasiá a l'escorsa.

Erem al mitan d'una region industriala que se pòt pas imagenar a l'ora d'ara. De trabalh n'i avia de pertot. Aicí un obrièr podiá tancar un patron per ne se trobar un melhor (trabalh) , mai pagat , e tot aquò dins la meteissa jornada , dins un virat d'uèlh.

Per ieu èra pas de creire vist çò que coneissiái del monde del trabalh de Roèrgue e cossí trimavan lo monde  per un salari de misèria. Solide qu'al nòrd se ganhavan pas la fortuna mas se tenián la libertat, de cambiar de correjon,  de se causir son  negrièr.